Сафійскі сабор, Канстанцінопаль

Сафійскі сабор, афіцыйная назва на сённяшні дзень Музей Ая-Сафія (грэч.: Ἁγία Σοφία; турэцк.: Ayasofya) — былы праваслаўны сабор, потым — мячэць, цяпер — музей, сусветна вядомы помнік візантыйскай архітэктуры, сімвал «залатога веку» Візантыі.

У часы Візантыйскай імперыі сабор знаходзіўся ў цэнтры Канстанцінопаля каля імператарскага палаца. У цяперашні час знаходзіцца ў цэнтры Стамбула, у раёне Султанахмет. Пасля захопу горада асманамі ў 1453 годзе, Сафійскі сабор быў ператвораны ў мячэць, а ў 1935 годзе атрымаў статус музея. У 1985 годзе сабор разам з іншымі помнікамі гістарычнага цэнтра Стамбула быў залічаны ў склад Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Больш за тысячу гадоў Сафійскі сабор быў самым вялікім храмам у свеце, да таго моманту пакуль не быў пабудаваны Сабор Святога Пятра ў Рыме. Вышыня сабора — 55,6 метраў, дыяметр купала — 31 метр.

Гісторыя

Першыя збудаванні

Сабор быў пабудован на рыначнай плошчы Аўгустэён у 324—337 гадах пры візантыйскім імператары Канстанціне I. У Сакрата Схаластыка будаўніцтва першага храма, названага Сафіяй, адносіцца да праўлення імператара Канстанцыя II. Па меркаванню Н. П. Кандакова, Канстанцый толькі пашырыў збудаванне Канстанціна. Сакрат Схаластык паведамляе дакладную дату асвячэння храма: «па ўзвядзенні Еўдоксія на епіскапскі прастол сталіцы, освечана была вялікая царква, вядомая пад іменем Сафіі, што адбылося ў дзясятае консульства Канстанцыя і трэцяе кесара Юліяна, у пятнаццаты дзень месяца лютага». З 360 па 380 год Сафійскі сабор знаходзіўся ў руках арыян. Імператар Феадосій I у 380 годзе перадаў сабор праваслаўным і 27 лістарпада асабіста ўвёў у сабор Рыгора Багаслова, неўзабаве абранага новым канстанцінопальскім архіепіскапам.

Гэты храм згарэў у час народнага паўстання ў 404 годзе. Пабудаваная зноў царква была знішчана пажарам 415 года. Імператар Феадосій II загадаў узвесці на гэтым жа месцы новую базіліку, што было зроблена ў тым жа годзе. Базіліка Феадосія згарэла ў 532 годзе ў час паўстання «Ніка». Яе руіны былі знойдзены толькі ў 1936 годзе ў час раскопак на тэрыторыі сабора.

Канстанцінаў і Феадосіеў храмы былі вялікімі пяцінефнымі базілікамі. Скупое ўяўленне аб ёй даюць толькі археалагічныя знаходкі, якія дазваляюць судзіць толькі аб яе вялікіх памерах і багатым мармуровым убранні. Таксама, на аснове яе старажытных апісанняў, робяць вывад, што над яе бакавымі нефамі размяшчаліся двух'ярусныя галерэі, падобныя да пабудаванай адначасова з ёю базілікі Святой Ірыны.

Юстыніянава базіліка

Паводле Іаана Малалы, храм згарэў 13 студзеня 532 года ў час паўстання «Ніка». Праз сорак дзён пасля пажару імператар Юстыніян I загадаў на яго месцы пабудаваць новую царкву таго ж імені, якая павінна была стаць па яго задуме ўпрыгажэннем сталіцы і паказваць веліч імперыі. Дзеля ўзвядзення грандыёзнага храма Юстыніян выкупіў у прыватных уладальнікаў найбліжэйшыя ўчасткі зямлі і загадаў знесці збудаванні, што стаялі там. Для кіравання работамі Юстыніян запрасіў самых лепшых архітэктараў таго часу: Ісідара Мілецкага і Анфімія Тральскага, якія раней зарэкамендавалі сябе ўзвядзеннем царквы Святых Сергія і Вакха. Пад іх кіраўніцтвам працавала штодзённа па 10 000 рабочых.

Гісторыя будаўніцтва

На пабудову быў выкарыстан самы лепшы будаўнічы матэрыял. Мармур прывозілі з Праконіса, Нумідыі, Карыста і Іерапаля. Таксама ў Канстанцінопаль па імператарскаму цыркуляру звозіліся архітэктурныя элементы старажытных збудаванняў (напрыклад, з Рыма было дастаўлена восем парфіравых калон, узятых з храма Сонца, а з Эфеса восем калон з зялёнага мармуру). Акрамя мармуровых упрыгажэнняў Юстыніян, з мэтай прыдаць будуемаму храму небывалыя бляск і раскошу, выкарыстаў на яго аздабленне золата, серабро, слановую косць. Рускі паломнік Антоній Наўгародзец, склаў апісанне Канстанцінопаля перад яго разрабаваннем крыжаносцамі ў 1204 годзе, даё наступнае апісанне алтара сабора:

У алтары жа вялікім над святою трапезаю вялікаю, пад катапетазмаю, павешан Канстанцінаў вянец, і ў яго ж павешан крыж, пад крыжом голуб залаты; і іншых цароў вянцы вісяць вакол катапетазмы. Тая ж катапетазма ўся зроблена з золата і срэбра, а слупы алтарныя і амбон усё срэбрана… І гэта цудоўная і страшная святая з'ява: у святой Сафіі ў алтары вялікім за святым прастолам стаіць крыж залаты, вышэйшы за двух чалавек ад зямлі з каменнем дарагім і жэмчугам зроблен, а перад ім вісіць крыж залаты ў паўтара локця… перад ім тры залатыя лампады, у якіх гарыць масла, гэтыя лампады і крыж змайстраваў цар Юстыніян, будаўнік царквы.

Небачанае і нечуванае хараство храма да такой ступені ўражвала народную фантазію, што пачалі хадзіць легенды аб непасрэдным удзеле ў яго збудаванні нябесных сіл. Паводле аднае з легенд, Юстыніян хацеў пакрыць золатам сцены Святой Сафіі ад падлогі да скляпенняў, але астролагі прадказалі, што «ў канцы вякоў прыйдуць вельмі бедныя цары, якія, з мэтай захапіць усе багацці храма, зрыюць яго да падмурка», і імператар, які клапаціўся аб сваёй славе, абмежаваў раскушу збудавання.

Будаўніцтва сабора паглынула тры гадавыя даходы Візантийскай імперыі. «Саламон, я пераўзышоў цябе!» — такія словы вымавіў, згодна з паданнем, Юстыніян, увойдучы ў пабудаваны сабор і маючы на ўвазе легендарны Іерусалімскі Храм. Урачыстае асвячэнне храма 27 снежня 537 года справіў канстанцінопальскі патрыярх Міна.

Пракопій Кесарыйскі, сучаснік будаўніцтва, апісваючы збудаванні імператара Юстыніяна, з захапленнем піша пра сабор Святой Сафіі:

Гэты храм прадстаўляў цудоўнае відовішча, — для тых, хто глядзеў на яго, ён здаваўся выключным, для тых, хто чуў пра яго, — зусім неверагодным. У вышыню ён падымаецца як быццам да неба і, як карабель на высокіх хвалях мора, ён выдзяляецца сярод іншых будынкаў, нібы схіляючыся над астатнім горадам, упрыгожваючы яго як яго частка, сам упрыгожваецца ім, бо, будучы яго часткаю і ўваходзячы ў яго склад, ён настолькі выдаецца над ім, што з яго можна бачыць увесь горад, як на далоні.

— Пракопій Кесарыйскі. Аб пабудовах (Кніга 5: I:27)

Ужо з моманту пабудовы за царквою замацавалася назва «вялікая». Для адпраўлення богаслужэнняў у саборы было мноства каштоўнага начыння. Для вырабу каштоўнага прастола сабора, згодна з паведамленнем Дарафея Манемвасійскага, былі выкарыстаны «золата, серабро, медзь, электр (бурштын), жалеза, шкло, камяні добрыя многія, яханты, смарагды, бісер, касідзер, магніт, он(ікс)ій, алмазы і іншае да сямідзесяці дзвюх розных рэчаў». На ім імператар размясціў надпіс «Тваё ад Твайго прыносім Табе Твае, Хрысце, рабы Юстыніян і Феадора». Штат царкоўна і свяшчэннаслужыцеляў сабора пры Юстыніяне быў разлічаны на 525 чалавек: 60 свяшчэннікаў, 100 дыяканаў, 40 дыяканіс, 90 іпадыяканаў, 110 чытальнікаў, 25 пеўчых і 100 брамнікаў. Пры імператары Іракліі ён даходзіў да 600 чалавек. Паводле 43-й навелы Юстыніяна ад кожнай гандлёва-рамеснай карпарацыі выдзялялася пэўная колькасць майстэрань (эргастырыеў), даходы ад якіх ішлі на патрэбы храма Святой Сафіі.

Сабор у часы Візантыйскай імперыі

Праз некалькі гадоў пасля заканчэння будаўніцтва землетрасенне разбурыла частку сабора:

упала Усходняя частка Св. Сафіі, што пад святым алтаром, і разбурыла ківорый (г. зн. шаты) і святую трапезу, і амвон. І прызнаваліся механікі, што паколькі яны, ухіляючыся ад выдаткаў, не зрабілі падтрымкі знізу, але пакінулі пралёты між слупамі, што падтрымлівалі купол, таму слупы і не вытрымалі. Бачачы гэта, найнабожнейшы цар узвёў іншыя слупы для падтрымкі купала; і такім чынам зроблен быў купал, які падымаўся ў вышыню больш, чым на 20 пядзей у параўнанні з ранейшым будынкам.

Хранаграфія Феафана, год 6051 / 551

Сабор таксама пацярпеў ад землетрасення 989 года, асабліва разбурыўся яго купал. Будынак падперлі контрфорсамі, ад якіх ён страціў свой ранейшы выгляд. Абвалены купал перабудаваў армянскі архітэктар Трдат, аўтар Анійскага сабора, прычым архітэктар зрабіў купал нават больш узвышаным.

16 ліпеня 1054 года ў Сафійскім саборы на святым алтары ў час богаслужэння легатам папы рымскага кардыналам Гумбертам канстанцінопальскаму патрыярху Міхаілу Керуларыю была ўручана адлучальная грамата. (Іменна гэту дату прынята лічыць датай расколу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную.)

Да рабавання крыжаносцамі Констанцінопаля ў 1204 годзе ў саборы захоўвалася Турынская плашчаніца.

У XIV стагоддзі лампадарыем сабора быў вядомы царкоўны кампазітар Іаан Кладас.

Сабор пасля асманскага заваявання

30 мая 1453 года султан Мехмед II, які заваяваў Канстанцінопаль, увайшоў у сабор Святой Сафіі, які быў ператворан у мячэць. К сабору прыбудавалі чатыры мінарэты, і сабор ператварыўся ў мячэць Ая-Сафія. Паколькі сабор быў арыентаваны па хрысціянскай традыцыі — алтар на ўсход, мусульманам прыйшлося перайначыць яго, памясціўшы міхраб у паўднёва-ўсходні кут сабора (напрамак на Меку). З-за гэтай пераробкі ў Ая-Сафіі, як і ў іншых былых візантыйскіх храмах, мусульмане вымушаны молячыся размяшчацца пад вуглом адносна асноўнага аб'ёму будынка. Большасць фрэсак і мазаік засталіся непашкоджанымі, як мяркуюць некаторыя даследчыкі, іменна дзякуючы таму, што на працягу некалькіх стагоддзяў былі замазаны тынкоўкай.

У другой палавіне XVI стагоддзя пры султанах Селіме II і Мурадзе III к будынку сабора былі прыбудованы цяжкія і грубыя контрфорсы, якія істотна змянілі аблічча будынка. Да сярэдзіны XIX стагоддзя ніякіх рэстаўрацыйных работ у храме не праводзілася. У 1847 годзе султан Абдул-Меджыд I даручыў архітэктарам Гаспару і Джузэпэ Фасаці правесці рэстаўрацыю Ая-Сафіі, якой пагражала небяспека абваліцца. Рэстаўрацыйныя работы працягваліся два гады.

У 1935 годзе, згодна з дэкрэтам Атацюрка, Ая-Сафья стала музеем, а з фрэсак і мазаік былі счышчаны наложаныя на іх слаі тынкоўкі. У 2006 годзе ў музейным комплексе было выдзелена невялікае памяшканне для правядзення мусульманскіх рэлігійных абрадаў супрацоўнікамі музея.

Архітэктурныя асаблівасці

У плане сабор прадстаўляе сабою прадаўгаваты чатырохвугольнік (75,6 м даўжыні і 68,4 м шырыні), які ўтварае тры нефы: сярэдні — шырокі, і бакавыя — вузейшыя. Гэта базіліка з чатырохвугольным сяродкрыжжам, якое увенчваецца купалам. Велізарная купальная сістэма сабора стала шэдэўрам архітэктурнай думкі свайго часу. Трываласць сцен храма дасягаецца, на думку турэцкіх даследчыкаў, за кошт дабаўлення ў будаўнічы раствор экстракту лісця ясеня.

Сярэдзіна шырокага нефа, квадратная ў аснове, абмежавана па вуглах чатырма масіўнымі слупамі, якія падпіраюць велічэзныя аркі, і пакрыта даволі плоскім купалам 31 м у папярочніку, вяршыня якога знаходзіцца на вышыні 51 м ад падлогі. Купал складаецца з сарака радыяльных арак; у ніжніх частках міжарачных прамежкаў прарэзаныя арачныя вокны (іх таксама 40), дзякуючы чаму ў ніжняй частцы купала ствараецца ўражанне суцэльнага светлавога пояса. Купал звязваецца з перакрыванаю прамавугольнаю ў плане прастораю з дапамогай сферычных трохвугольнікаў — парусоў — якія ў далейшым атрымалі шырокае распаўсюджанне ў сусветнай архітэктуры. Да падкупальнай прасторы прымыкаюць з усходу і захаду дзве велізарныя нішы з паўсферычным верхам: ва ўсходнюю нішу адкрываюцца сваімі аркамі яшчэ тры меншыя нішы, сярэдняя з якіх, якая служыла алтарнаю апсідаю, глыбейшая за астатнія і выступае з агульнага плана храма ў выглядзе паўкружжа; да заходняе вялікае нішы прымыкаюць таксама тры нішы; сярэдняя з іх, якая завяршаецца не паўсферычным, а звычайным корабавым скляпеннем, утрымлівае ў сабе трое дзвярэй, якія вядуць у прыбудаваныя да храма ўнутраны і вонкавы прытворы (esonartex і exonartex), перад якімі некалі знаходзіўся цяпер неіснуючы двор, абнесены галерэяй з калонамі.

Падкупальная прастора з паўночнай і паўднёвай старон звязваецца з бакавымі нефамі з дапамогай арак, якія падтрымліваюцца парфіравымі і малахітавымі калонамі, вывезенымі з храмаў Малой Азіі і Егіпта; пад гэтымі аркамі ідзе яшчэ па ярусу падобных жа арак, праз якія адкрываюцца ў падкупальную прастору зробленыя ў бакавых нефах галерэі гінекея, а яшчэ вышэй — агромністыя аркі, якія падтрымліваюць купал, поддерживающие купол, замураваныя прамою сцяною з вокнамі, размешчанымі ў тры рады. Акрамя гэтых акон, нутро храма шчодра, хоць і некалькі рассеяна асвятляюць 40 акон, якія апяразваць аснову купала, і па пяць акон у вялікіх і малых нішах.

Унутранае аздабленне храма вялося на працягу некалькіх стагоддзяў і адрознівалася асаблівым багаццем (мазаікі на залатой падлозе, 8 зялёных яшмавых калон з храма Артэміды ў Эфесе). Сцены храма таксама былі поўнасцю пакрытыя мазаікамі (як сюжэтныя кампазіцыі, так і арнаменты). Дзякуючы сваёй велічнай архітэктуры і ўбранню

галоўнае свяцілішча ўсяе дзяржавы выклікала думку аб моцы Візантыйскай імперыі і царквы. Гэтаму служылі і памеры храма, разлічанага на шматтысячныя людскія натоўпы, і роскаш аздаблення інтэр'ера каляровым мармурам і дэкаратыўнаю мазаікаю, і пышнасць цырымоній, якія праводзіліся ў храме. Іменна ў будынку новага тыпу, у купальнай базіліцы св. Сафіі, найбольш паслядоўна выражана характэрная для візантыйскага мастацтва 6 ст. схільнасць да грандыёзнасці, велічнай пышнасці і ўрачыстасці.

Да выдатнасцей Святой Сафіі адносіцца «плакучая калона», пакрытая меддзю (існуе павер'е, што калі палажыць руку ў адтуліну і, адчуўшы вільгаць, загадаць жаданне, то яно абавязкова збудзецца), а таксама «халоднае акно», дзе нават у самы спякотны дзень вее халаднаваты ветрык.

У 1935 годзе з фрэсак і мазаік былі счышчаны накладзеныя на іх слаі штукатуркі. Такім чынам, цяпер на сценах храма можна бачыць і выявы Ісуса Хрыста і Багародзіцы, і цытаты з Карана на чатырох вялікіх шчытах авальнай формы.

На поручнях верхняй галерэі храма можна ўбачыць графіці, пакінутыя на працягу ўсяе гісторыі яго існавання. Найбольш старажытныя з іх пакрытыя празрыстым пластыкам і ахоўваюцца як выдатнасці (гл. раздзел Рунічныя надпісы).

Рунічныя надпісы

Асноўны артыкул: Рунічныя надпісы ў саборы Святой Сафіі

Рунічныя надпісы ў саборы Святой Сафіі — надпісы, зробленыя скандынаўскімі рунамі на мармуровых парапетах сабора Святой Сафіі. Верагодна, яны былі надрапаны воінамі з варажскай гвардыі імператара Візантыі ў Сярэднія вякі. Першы з рунічных надпісаў быў адкрыт у 1964 годзе, затым было знойдзена яшчэ некалькі надпісаў. Як мяркуюць, могуць існаваць і іншыя рунічныя надпісы, але адмысловыя даследаванні падобнага роду ў саборы не праводзіліся.

Літаратура

  • Всеобщая история искусств / Под общ. ред. Б.В. Веймарна, Ю.Д. Колпинского — м: Искусство, 1961. — Т. 2, книга первая.
  • Евтушенко Г.Храм Святой Софии в Константинополе — СПб.: Сатисъ, 2008. — 272 с. — ISBN 978-5-7868-0029-7.
  • Лихачёва В. Д.Искусство Византии IV-XV веков — Л: Искусство, 1981.
  • Лазарев В. Н.Мозаики собора Св. Софии в Константинополе // История византийской живописи — м: Искусство, 1986.
  • Колпакова Г.С.Искусство Византии. Ранний и средний периоды — М.: Азбука, 2005. — 528 с. — (Новая история искусства). — ISBN 5-352-00485-6.

Спасылкі

  • На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме '
Пералічаны ў наступных катэгорыях:
Дадаць каментар
Парады і падказкі
The Telegraph
20 Лістапада 2012
Right across from the cistern is the greatest single building in a city full of wonders, the Hagia Sophia or Aya Sofya (£8.70, closed Mondays). It was a church, then a mosque and is now a museum.
T S
19 Студзень 2017
One of the most oldest churches since 500 AD. with a lot of details & great mixture between both Christian and Islamic cultures.
Hännelore Chavier
7 Октября 2016
1500 years of history - Originally a Greek Orthodox Cathedral, converted to a Roman Catholic cathedral for a period, later an Ottoman mosque, & now a secularized museum.????????????????????????⛪️????????
Ozan Vural
31 Мая 2017
On the second floor, walk directly and turn left as the directions. In the left, you will see a small marble with runes on it. From the year 900's and it says "Halfdan was here", a Viking rune.
Burcu Yatmazoglu
6 Сентября 2018
One of the oldest surviving churches on the planet, which later became a mosque. Now a museum and has been home to various cultures and religions. It is unique among all the world’s grandest temples.
Kamyar Fatemifar
21 Снежань 2016
Islamic Architecture & Christian Combined To Create This Great Work of Architecture , A Mosque & A Church , I Believe Church Used to be Better Though , Yet For Best Islamic Architecture Check Isfahan 
9.3/10
Ivan Iostman, Nilay Rallas і 388,945 больш людзей тут ужо
Tugra Hotel

пачынаючы $39

Hotel Yesilpark

пачынаючы $47

Best Nobel Hotel 2

пачынаючы $46

Star City Hotel

пачынаючы $70

Babel Park Hotel

пачынаючы $70

Tugra Hotel

пачынаючы $0

Рэкамендаваны славутасці бліжэйшых

Глядзіце ўсе Глядзіце ўсе
Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Soğukçeşme Sokağı

Soğukçeşme Sokağı (literally: Street of the Cold Fountain) is a smal

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Fountain of Ahmed III

The Fountain of Sultan Ahmed III (Turkish: III. Ahmet Çeşmesi) is a f

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Царква Святой Ірыны

Царква Святой Ірыны (турэцк.: Aya İrini, грэч.: Αγία Ειρήνη, Ая-

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Basilica Cistern

The Basilica Cistern' (Türkçe. 'Yerebatan Sarayı - 'Sunken Palace', or

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Zeynep Sultan Mosque

The Zeynep Sultan Mosque (in Turkish Zeynep Sultan Camii) is a mosque

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Sultanahmet Jail

Sultanahmet Jail (Türkçe. Sultanahmet Cezaevi), a former prison in I

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
German Fountain

The German Fountain (Turkish: Alman Çeşmesi) is a gazebo styled f

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Firuz Ağa Mosque

The Firuz Ağa Mosque (Turkish: Firuz Ağa Camii) is an old Ottoman m

Падобныя турыстычныя славутасці

Глядзіце ўсе Глядзіце ўсе
Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Cathedral of the Resurrection of Christ, Kyiv

The Patriarchal Cathedral of the Resurrection of Christ (Ukrainian:

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Сабор Дабравешчання Прасвятой Багародзіцы, Афіны

Кафедральны сабор Дабравешчання Прасвятой Багародзіцы ў Афін

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Selimiye Mosque (Edirne)

The Selimiye Mosque (Türkçe. Selimiye Camii) is an Ottoman mosque in t

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Mosque of Muhammad Ali

The Mosque of Muhammad Ali Pasha or Alabaster Mosque (Arabic: مسجد محم

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Mosque-Madrassa of Sultan Hassan

The Sultan Hassan Mosque is considered stylistically the most compact

Паглядзець усе падобныя месцы