Касцёл Святога Сымона і Святой Алены

Касцё́л Свято́га Сымо́на і Свято́й Але́ны (таксама вядомы як Чырво́ны касцё́л) — каталіцкі парафіяльны касцёл у неараманскім стылі ў Мінску, пабудаваны ў 1905—1910 гг. на грошы Эдварда Адамавіча Вайніловіча (1847—1928), вядомага гаспадарчага і палітычнага дзеяча Расійскай імперыі і Беларусі, віцэ-старшыні (а з 1907 г. і старшыні) Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі, у памяць аб яго заўчасна памерлых дзецях — Сямёну (Сымону) і Алене Вайніловічах.

Касцёл знаходзіцца на плошчы Незалежнасці ў непасрэднай блізкасці ад Дома ўрада і з'яўляецца адным з сімвалаў Мінска. Ён атрымаў у народзе неафіцыйную назву «Чырвоны касцёл» з-за колеру дахоўкі і цэглы, з якой быў пабудаваны, і з'яўляецца вялікай святыняй, помнікам культуры і гісторыі, які абараняецца законам Рэспублікі Беларусь. Пры касцёле пахаваны сам фундатар Эдвард Адамавіч Вайніловіч.

Перадгісторыя

Перад падзеламі Рэчы Паспалітай Мінск быў адным з буйнейшых каталіцкіх цэнтраў у краіне: у горадзе налічвалася 11 каталіцкіх касцёлаў і кляштараў (а ў межах Мінска пачатку XX ст., улічваючы Фарны касцёл на Траецкай гары, касцёл Святога Роха на Залатой Горцы і касцёл Узвышэння Святога Крыжа на Кальварыі, — 14), 4 уніяцкія царквы і 3 кляштары і толькі 1 праваслаўны манастыр. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай і ўваходжання літоўска-беларускіх зямель у склад Расійскай імперыі ў 1798 г. была заснавана Мінская каталіцкая дыяцэзія (1798—1869), а былы касцёл езуітаў ператвораны ў кафедральны Марыінскі касцёл. На працягу XIX ст. большая частка каталіцкіх храмаў была зачынена, а пасля падаўлення паўстання 1863—1864 гадоў расійская ўлада яшчэ болей узмацніла палітыку русіфікацыі, адкрыцця праваслаўных цэркваў, закрыцця каталіцкіх касцёлаў і барацьбы з любымі праявамі «польскай» і польскамоўнай культуры ў «заходніх губернях» імперыі. Так, у 1869 г. была ліквідавана Мінская каталіцкая дыяцэзія, а ў горадзе застаўся толькі адзін вялікі каталіцкі Мінскай дыяцэзіі кафедральны Марыінскі касцёл, які пасля ліквідацыі панізіў свой статус і стаў толькі парафіяльным. Па-за межамі горада (на Залатагорскіх могілках) знаходзіўся толькі невялікі мураваны касцёл Святой Тройцы. Яшчэ адзін каталіцкі храм, а дакладней капліца, стаяў на Кальварыйскіх могілках, што знаходзіліся на адлегласці некалькіх кіламетраў ад Мінска.

На працягу стагоддзя колькасць жыхароў горада толькі ўзрастала. У 1897 г. у Мінску мелася болей за 90 тысяч жыхароў самых розных канфесій. Для значнай колькасці каталіцкіх вернікаў у горадзе па-ранейшаму меўся толькі адзін вялікі каталіцкі касцёл, які не мог у святочныя дні прыняць усіх жадаючых, шмат з якіх нават у люты мароз і завіруху займалі падчас набажэнстваў увесь пляц перад касцёлам аж да самага дома губернатара. Неабходнасць другога касцёла ў горадзе, спецыяльна ў кірунку да Брэсцкага вакзала, у якім горад пачаў бурна пашырацца, была відавочнай не толькі для духоўных і гарадскіх улад, але і для высокага кіраўніцтва «Паўночна-Заходняга краю», неахвотна пазіраючага на праявы каталіцкай набожнасці.

Каталіцкія вернікі ўзнялі пытанне аб дазволе расійскіх улад на будаўніцтва яшчэ аднаго касцёла. 20 чэрвеня 1897 г. у Мінскую гарадскую думу звярнуліся Ф. Віткоўскі, Ян Філіповіч-Дубовік, Ігнат Віткевіч з просьбай, у якой было запісана, што мінскі губернатар (1886—1902) Мікалай Мікалаевіч Трубяцкі(руск.) бел.: «<…> заявіў нам, просьбітам, што для таго, каб хадайніцтва аб пабудове ў Мінску рымска-каталіцкага касцёла магло мець поспех, неабходна пашукаць месца для будаўнiцтва і скласці план і каштарыс<…> Азнаёміўшыся як з гарадскімі, так і прыватнымі пляцамі, мы прышлі да пераканання, што адзінае прыдатнае месца для будаўніцтва касцёла — гэта пусты пляц гарадской зямлі, які знаходзіцца на рагу Пецярбургскай і Каломенскай вуліц і заняты пад гарадскі дрывяны склад. А таму маем гонар пакорна прасіць гарадскую думу ўвесь названы пляц аддаць пад будаўніцтва рымска-каталіцкага касцёла». 25 жніўня 1897 г. Мінская гарадская дума прыняла пастанову: «Аддаць камітэту па будаўніцтве пляц зямлі, на якім знаходзіцца дрывяны склад, у арэнду тэрмінам на 99 год па 4 капейкі за квадратную сажань». Копія гэтай пастановы была накіравана мінскім губернатарам князем Трубяцкім у Міністэрства ўнутраных спраў Расійскай імперыі ў Санкт-Пецярбург. Міністэрскія чыноўнікі, спасылаючыся на тое, што рашэнне пра будаўніцтва новага касцёла не было ўзгоднена з кіраўніцтвам Мінскай праваслаўнай епархіі і не атрымала падтрымкі ў самім міністэрстве, адпісалі, што: «пастанова гарадской думы аб здачы ў арэнду зямлі пад рымска-каталіцкую царкву не можа быць прыведзена ў выкананне». Адначасова мінскі губернатар Трубяцкі ў сваім лісце ад 8 студзеня 1898 г. запатрабаваў ад гарадской думы, каб яна анулявала свой дазвол. На некалькі год справу аб будаўніцтве новай каталіцкай святыні давялося спыніць.

У тым жа 1897 г. у прыватным жыцці Эдварда Вайніловіча (1847—1928), сярэднезаможнага ўласніка маёнтка Савічы ў Слуцкім павеце Мінскай губерні Расійскай імперыі, аўтарытэтнага доўгачасовага віцэ-старшыні (1888—1907) Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі і вядомай асобы ў Мінскай губерні і ўсіх «заходніх губернях», здарылася трагедыя — ад скарлаціны памёр яго дванаццацігадовы сын Сямён (Сымон). Гэтая смерць вельмі моцна ўдарыла па Эдвардзе Вайніловічу і яго жонцы Алімпіі, у якіх засталася толькі адна дачка Алена (Гелена-Бянігна). Пазней у сваім тастаменце Эдвард Вайніловіч запісаў, што толькі вера была той сілай, якая дазволіла перажыць гора: «Правіца Божая павісла нада мною, я стаў звяном, вырваным з ланцуга, але гэтая ж Правіца Божая падняла мяне. Бог напоўніў мяне сілай, каб я не ўпаў. Бог збярог мне дачку, добрыя якасці характару і розум якой былі мне відавочным знакам Божай міласэрнасці над маёй галавой; яны не дазвалялі мне ўпасці ў апатыю і сумненне».

У 1903 г. у Мінскую гарадскую думу была ў чарговы раз накіравана заява ад прадстаўнікоў парафіян кафедральнага касцёла і камітэта па будаўніцтве касцёла. Пад лістом, у якім даказвалася патрэба будаўніцтва новай святыні, было сабрана болей за 2 тысяч подпісаў жыхароў Мінска, сярод якіх былі вядомыя і паважаныя ў горадзе людзі. У заяве было напісана, што: «у выпадку дазволу будаўніцтва касцёла міністэрствам унутраных спраў горад прапануе даць пад будаўніцтва пляц і дапусціць нас, просьбітаў, да здымкі планаў гарадскога ўчастка пры хадайніцтве аб дазволе будаўніцтва новага касцёла ў горадзе Мінску. Разам з тым, мы ў інтарэсах станоўчага вырашэння мяркуемага хадайніцтва пакорна просім думу знайсці магчымым, акрамя ўжо прызначанага пляца (былы дрывяны склад), назваць яшчэ адзін прыдатны для будаўніцтва пляц на той выпадак, калі будаўніцтва касцёла на першым пляцы прызнана будзе па якой-небудзь прычыне нязручным». Мінская гарадская дума на сваім пасяджэнні 27 кастрычніка 1903 г. прыняла пастанову: «у выпадку дазволу адпаведнай уладай будаўніцтва ў горадзе Мінску другога рымска-каталіцкага касцёла адвесці пад будаўніцтва касцёла патрэбны для таго ўчастак гарадской зямлі на месцы былога дрывянога склада (рог Каломенскай і Пецярбургскай вуліц) альбо на рагу Захар'еўскай і Трубнай вуліц, зважаючы на тое, які з гэтых участкаў будзе болей прыдатны для будаўніцтва касцёла».

Неўзабаве было сабрана болей за 2000 подпісаў пад лістом, у якім грунтоўна даказвалася неабходнасць будаўніцтва ў горадзе новай каталіцкай святыні. Але патрэбны былі фундатары, бо ініцыятыва грамадскага камітэта па будаўніцтве касцёла магла хутка скончыцца проста з-за недахопу сродкаў на будоўлю.

Трагедыя Эдварда Вайніловіча і яго ініцыятыва пабудовы касцёла

І ў гэты час сям'ю Эдварда і Алімпіі Вайніловічаў напаткала яшчэ адна трагедыя: у тым жа 1903 г., не дажыўшы аднаго дня да свайго 19-годдзя, памерла і іх дачка Гелена (Алена) ад запалення лёгкіх. Гэта было апошняе дзіця ў сям'і Эдварда і Алімпіі Вайніловічаў. Напрыканцы жыцця, калі трагічныя адчуванні перацярпеліся, пра свой роздум і пакорнасць Божай волі Эдвард Вайніловіч напісаў у сваім тастаменце: «Вялікі, Моцны, Магутны Пан Анёлаў, моцнае плячо Яго ўдары дзеліць паводле сваёй меры, а потым падымае чалавека, каб ён іх пераносіў і не ўпаў, а вытрымаў аж да канца, каб перамагла справядлівасць. З калісьці моцнага дрэва майго роду ападаў лісток за лістком, і я застаўся толькі як адна галінка, асуджаны на паміранне, нібы апаленае громам дрэва, якое ўжо ніякая вясна не ажывіць. Так хацеў Бог».

Сына Сымона звалі ў гонар апостала Сымона, а дачку — як святую Алену, маці рымскага імператара Канстанціна, які зрабіў хрысціянства царквой. Жадаючы захаваць памяць аб сваіх дзецях, Эдвард Вайніловіч вырашыў пабудаваць касцёл у гонар Святога Сымона і Святой Алены, якія былі святымі заступнікамі яго дзяцей: «Пасля ўдараў, што па волі Усявышняга былі нанесеныя мне, я вырашыў зрабіць упрашальную ахвяру, пабудаваўшы святыню дзеля закліку заступнікаў сваіх памерлых дзяцей, Святога Сымона і Святой Алены, і выбраў для гэтага Мінск — горад, у якім я зрабіў найбольшую частку маёй грамадскай працы і ў якім будаўніцтва другой святыні было найбольш патрэбна. Пры тым хацеў, каб Мінск меў святыню, якая б мела пэўную своеасаблівасць на фоне рознакаляровых купалаў новых форм, і я меркаваў, што не можа быць, каб у натоўпе молячыхся на новым месцы і за мяне і за маіх памерлых, апошніх нашчадкаў старога мясцовага роду, не сказаў бы словы малітвы „Анёл Гасподнi“».

З гэтай прычыны ў 1904 г. Эдвард Вайніловіч (1847—1928) звярнуўся са сваёй прапановай да грамадскага камітэта па будаўніцтве, што калі гарадская ўлада выдзеліць пляц пад забудову, то за ўласны кошт узвядзе святыню, але з умовай, што касцёл будзе з назвай указаных патронаў (Святога Сымона і Святой Алены) і ніхто не будзе ўмешвацца ў выбар архітэктурнага стылю храма і ў сам працэс яго будаўніцтва. Горад і камітэт, натуральна, вельмі ахвотна згадзіліся на прапанову Вайніловіча.

Была выбрана дэлегацыя, з якой Вайніловіч паехаў у Санкт-Пецярбург і асабіста падаў просьбу да міністра ўнутраных спраў (1904—1905) Расійскай імперыі князя Пятра Дзмітрыевіча Святаполк-Мірскага (1857—1914), які яшчэ нядаўна быў віленскім генерал-губернатарам (1902—1904) і праславіўся ліберальнымі поглядамі. Міністр, хоць і быў праваслаўны, але памятаў, што яго дзед князь Ян Францавіч-Ксаверавіч Святаполк-Мірскі (1788—1868) быў каталіком, паслом Царства Польскага ў Расіі, а сам род паходзіць з Браслаўскага павета. Акрамя таго, расійскі імператар Мікалай II спецыяльна паставіў Мірскага на гэтую пасаду, каб праводзіць ліберальную ўнутраную палітыку, што было вырашальным. Таму ў Мінску чакалі даволі хуткі дазвол на будаўніцтва касцёла.

Гісторыя будаўніцтва касцёла Святога Сымона і Святой Алены

Архітэктурная стылёвая задумка

Эдвард Вайніловіч вырашыў пабудаваць касцёл у гонар Святога Сымона і Святой Алены ў раманскім стылі, бо, як сам адзначыў у мемуарах, у часы росквіту раманскага стылю ў Еўропе хрысціянства яшчэ не было падзелена на каталіцтва і праваслаўе: «Пачаў знаёміцца з узорамі і разнастайнымі архітэктанічнымі канцэпцыямі. Я не жадаў спыняцца на гатычным стылі, па-першае, таму, што ён стаў вельмі распаўсюджаны на той час пры будаўніцтве каталіцкіх святынь у Расіі, па-другое, таму, што ён вельмі адрозніваўся ад стылю праваслаўных храмаў, якія існавалі ў нашым краі, і гэтым як бы падкрэсліваў падзел па веравызнанні класаў нашага грамадства, бо пераважная частка сялянства была праваслаўная, а землеўласнікі — каталікамі, і я спыніўся на раманскім стылі, росквіт якога прыпадае на час, калі ўсходняя Царква існавала ў еднасці з Рымам». У гэтым праявілася вялікая талерантнасць Вайніловіча да розных канфесій і імкненне да еднасці грамадства, а не падзелу яго на варагуючыя лагеры.

У той час Вайніловічу на вочы трапілася ілюстрацыя з выявай касцёла Святой Эльжбеты(польск.) бел. ў польскім мястэчку Ютросін пад Познанню (у Германскай імперыі), пабудаванага князямі Чартарыйскімі па праекце польскага архітэктара Томаша Пайздэрскага (1864—1908). У ютросінскім касцёле маюцца вітражы працы Юзафа Мехофера з гербам «Пагоня», родавым гербам князёў Чартарыйскіх. Вайніловіч тут жа накіраваўся ў 1904 г. у Варшаву, дзе Пайздэрскі з 1903 г. жыў, працаваў і выкладаў у школе выяўленчага мастацтва (а ў 1905—1907 гг. быў прафесарам Польскай акадэміі прыгожых мастацтваў). Да таго часу Пайздэрскі быў даволі вядомым архітэктарам і пабудаваў ужо некалькі касцёлаў у неараманскім (новараманскім) стылі: касцёл у Ютросіне, капліцу сям'і Ужоскаў у Данброве Гурнічай, касцёл у Зубранцах, капліцу сям'і Фляркоўскіх у Файславіцах пад Люблінам. Новаму мінскаму касцёлу Святога Сымона і Святой Алены было наканавана стаць апошняй і самай значнай працай таленавітага майстра, хоць Пайздэрскі яшчэ пазней зрабіў у 1907 г. новы праект пагарэлага касцёла ў Грабаве (каля Казеніц, Польшча); касцёла ў Брэсце-Куяўскім (Польшча) і касцёла салезіянаў ва Уроцлаўку (Польшча).

Прагледзеўшы праект касцёла ў Ютросіне, параўнаўшы яго з выявамі ўжо існуючых у беларускім краі нешматлікіх архітэктурных помнікаў у раманскім стылі, а галоўнае — з велічнымі раманскімі храмамі над нямецкім Рэйнам, успомніўшы сваё ўражанне ад італьянскага падарожжа, Вайніловіч пры Пайздэрскім выбраў адзін з тыпаў раманскага храма. Мінскі Чырвоны касцёл у многім падобны на неараманскі касцёл Святой Эльжбеты ў Ютросіне, які мае аналогіі з раманскім саборам у нямецкім Бамбергу і храмам Святых Апосталаў і храмам Святога Куніберта ў Кёльне. Так было вырашана будаваць касцёл у неараманскім (новараманскім) стылі. Касцёлу Святога Сымона і Святой Алены архітэктар Томаш Пайздэрскі надаў і ўнікальныя рысы, бо ў стылі касцёла назіраюцца формы не толькі раманскага стылю, але і элементы готыкі і мадэрна.

Касцёл Святога Сымона і Святой Алены ў Мінску стаў адным з рэдкіх узораў неараманскага стылю ў Расійскай імперыі. Атрымаўшы прызнанне ў Варшаве пасля праекта (1900—1902) касцёла ў Ютросіне (Германская імперыя) і пераехаўшы ў 1903 г. у Варшаву (Расійская імперыя), Томаш Пайздэрскі разлічваў яшчэ будаваць касцёлы ў неараманскім стылі ў расійскай частцы Польшчы, аднак у пачатку XX ст. сярод эліты Расійскай імперыі раслі антынямецкія настроі, што перашкодзіла распаўсюджанню касцёлаў «нямецкага тыпу» у імперыі. Новы неараманскі касцёл Святога Сымона і Святой Алены ў Мінску стаў унікальным прыкладам таленту Томаша Пайздэрскага ў Расійскай імперыі.

Грамадскі камітэт па будаўніцтву касцёла ў Мінску

Тым часам у Мінску 20 верасня 1904 г. у канцылярыі губернатара быў зарэгістраваны той самы ліст, які падпісала болей за 2000 жыхароў горада. У гэтым лісце было напісана: «Што датычыць месца для будаўніцтва, дык такое прапануе даць бясплатна гарадская ўправа з участка гарадской зямлі, якая знаходзіцца на рагу Захар'еўскай і Трубнай вуліц. <…> Сродкі на ўзвядзенне муроў і даху касцёла абавязаўся даць дваранін Эдвард Адамавіч Вайніловіч, сродкі ж на ўнутранае абсталяванне і аздабленне будуць сабраны як добраахвотныя ахвяраванні, у шчодрым прыплыве якіх ёсць поўная ўпэўненасць. Намаганнямі двараніна Э. А. Вайніловіча зроблены план і каштарыс, складзеныя варшаўскім архітэктарам У. Марконі, якія пры гэтым даюцца».

Супраць таго, каб у Мінску была пабудавана новая каталіцкая святыня, вельмі рэзка выступаў праваслаўны мінскі і тураўскі епіскап Міхаіл. Ён спачатку прывёў усе фармальныя меркаванні на гэты конт, але ўсё ж падкрэсліваў, што будаўніцтва ў горадзе яшчэ аднаго касцёла нельга дазваляць «у інтарэсах падтрымання ў краі праваслаўя і рускай народнасці, з прычыны варожага настрою мінскіх каталікоў да ўсяго рускага». А мінскі губернатар (1902—1905) Аляксандр Аляксандравіч Мусін-Пушкін меў іншае меркаванне: у сваім лісце ад 13 кастрычніка 1904 г. да міністра ўнутараных спраў Расійскай імперыі князя Святаполк-Мірскага ён зазначыў, што «з палітычнага пункту гледжання я не апасаюся будаўніцтва ў горадзе новага каталіцкага храма, бо руская справа ў краі ніколькі не панясе страту ад існавання ў Мінску трох касцёлаў замест двух».

Дазвол Міністэрства ўнутраных спраў Расійскай імперыі на будаўніцтва новага касцёла ў Мінску быў атрыманы 9 сакавіка 1905 г., а 15 сакавіка 1905 г. праект будаўніцтва быў разгледжаны і ўхвалены на пасяджэнні будаўнічага аддзялення Мінскага губернскага праўлення. 19 сакавіка 1905 г. у зале Мінскай гарадской управы, што знаходзілася на рагу вуліц Губернатарскай і Юраўскай, адбыўся сход парафіян Мінскага кафедральнага касцёла. Гэтае пасяджэнне ўрачыста адкрыў мінскі ксёндз-дэкан Адам-Напалеон Ака. Спачатку была заслухана кароткая справаздача грамадскага камітэта, які быў створаны ў 1903 г. і займаўся справамі атрымання дазволу на будаўніцтва новага каталіцкага касцёла ў Мінску. Пасля гэтага ксёндз Ака ўрачыста зачытаў заяву Эдварда і Алімпіі Вайніловічаў, згодна з якой яны, жадаючы ўшанаваць памяць па сваіх заўчасна памерлых дзецях, прапанавалі ажыццявіць будаўніцтва новага касцёла за ўласны кошт.

Разам з тым Вайніловічы паставілі перад парафіянамі і камітэтам наступныя ўмовы: 1) Касцёл павінен будавацца паводле прапанаванага Вайніловічамі праекта; 2) Фундатары прымаюць на сябе абавязкі па будаўніцтве муроў і даху храма. Усе астатнія працы, у першую чаргу, абсталяванне інтэр'ераў, павінны быць выкананы за кошт ахвяраванняў парафіян; 3) Новы касцёл павінен быць асвечаны ў гонар Святога Сымона і Святой Алены, а калі гэта будзе немагчыма па канонах рымска-каталіцкай царквы, то Святой Алены альбо Маці Божай Бязвіннага Зачацця (Immaculata Conceptio); 4) Над галоўным уваходам павінна быць замацавана ганаровая таблічка ў выглядзе барэльефа з надпісам на лацінскай мове, што гэты Дом Божы быў пабудаваны ў памяць аб заўчасна памерлых дзецях Эдварда і Алімпіі Вайніловічаў.

У дадатак да гэтага ксёндз Ака паведаміў на пасяджэнні парафіян, што праект касцёла ўжо падрыхтаваны і ўзгоднены ў адпаведных інстанцыях. Некаторыя з прысутных выказваліся за тое, што неабходна пабудаваць храм большых памераў і што жыхары Мінска павінны самі сабраць неабходныя грошы. Аднак большасць выступаючых падтрымала прапанову Вайніловічаў. На заканчэнне доктар Свянціцкі сказаў, што неўзабаве трэба будзе паклапаціцца аб павелічэнні колькасці каталіцкіх храмаў у горадзе. Згадвалася неабходнасць аднаўлення дамініканскага касцёла, які быў раней перабудаваны пад казармы.

Пасля невялікіх дыскусій на пасяджэнні парафіян прапанова Вайніловічаў была аднагалосна падтрымана. Адначасова быў створаны камітэт, які складаўся з 14 членаў і 6 кандыдатаў, для кіраўніцтва працамі па будаўніцтве новага касцёла. На пасаду старшыні камітэта аднадушна абралі Эдварда Вайніловіча. У складзе камітэта былі такія шаноўныя асобы як мінскі гарадскі галава Міхал Валовіч; мінскі ксёндз-дэкан Адам-Напалеон Ака; Яўстах Янавіч Любанскі, уласнік маёнтка Лошыца пад Мінскам; граф Ежы Эмерыкавіч Чапскі (1861—1930); Пётр Зыгмунтавіч Ваньковіч (1866—1936), уласнік Вялікай Сляпянкі пад Мінскам (зараз у межах Мінска); Вітальд Рамуальдавіч Лопат; Ян Ельскі і інш. Але хутка, зняможаны сваімі перажываннямі, 11 красавіка 1905 г. Эдвард Вайніловіч адмовіўся ад старшынства ў камітэце. Яго месца заняў мінскі гарадскі галава Валовіч. Эдвард Вайніловіч асабліва адзначыў самаадданасць і вялікую працу Вітальда Лопата, без якого нічога б не атрымалася. Лопат быў землеўладальнікам у Слуцкім павеце (суседам Вайніловічаў), членам Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі і кіруючым дырэктарам Таварыства ўзаемнага сельскагаспадарчага страхавання (ад агню), а галоўнае — самым лепшым сябрам Эдварда Вайніловіча. Вітальд Лопат ад першага да апошняга дня будаўніцтва касцёла ўзяў у свае рукі кіраўніцтва фінансамі і правядзеннем работ.

Пачатак будаўніцтва (1905)

11 красавіка 1905 г. гарадская дума пасля перамоў з гарадской управай прыняла наступнае рашэнне: «Адвесці пад будаўніцтва рымска-каталіцкага касцёла ўчастак зямлі на рагу Захар'еўскай і Трубнай вуліц мераю 1305,10 квадратных сажняў, з якога павінна адысці пад пашырэнне Затурэмнага завулка 59,32 і Трубнай вуліцы 132,89 квадратных сажняў, даручыўшы гарадской управе ўвайсці з арандатарамі гэтых пляцаў Баярскай і Балюнасам у добраахвотнае пагадненне аб ачышчэнні арандаваных імі пляцаў ад збудаванняў, пры гэтым грашовая ўзнагарода за зняцце пабудоў павінна быць улічана камітэтам па будаўніцтву касцёла, але ў выпадку адмовы кіраўніцтва прыме рашэнне прымусовага высялення». Жыхар горада А. Б. Балюнас адмовіўся ад свайго пляца «на падставе добраахвотнага пагаднення 21 красавіка 1905 г.». Суседні пляц жыхаркі Баярскай каталіцкай грамадзе ўдалося атрымаць толькі ў 1907 г., калі будаўніцтва касцёла вялося ўжо поўным ходам. Спатрэбілася спецыяльная пастанова віленскай судовай палаты, каб гэты пляц быў перададзены камітэту па будаўніцтве касцёла разам з «двума драўлянымі дамамі і афіцыйна пры іх садам і плотам».

19 мая 1905 г. Вайніловіч атрымаў паведамленне мінскага камітэта, што пляц, ахвяраваны на рагу вуліц Захар'еўскай і Трубнай, ад усіх збудаванняў ачышчаны і можна прыступаць да будаўніцтва. Яно пачалося адразу: у тым жа маі 1905 г. былі закладзены падмуркі касцёла.

Рабочая праектна-каштарысная дакументацыя на будаўніцтва касцёла была зроблена ў майстэрні вядомага польскага архітэктара Уладзіслава Марконі з Варшавы. Імя Уладзіслава Марконі згадваецца і ў розных афіцыйных паперах. Паводле афіцыйных жа дакументаў усе фармальныя правы на выкананне будаўніцтва былі даручаны грамадзянскаму інжынеру Ф. Барановічу, які паводле афіцыйнай інфармацыі 27 мая 1905 г. прыступіў да сваіх абавязкаў. Аднак з мемуараў Эдварда Вайніловіча і з усіх публікацый у тагачасным перыядычным друку вядома, што праектна-каштарысная дакументацыя была распрацавана Томашам Пайздэрскім. Гэтак жа і сам архітэктар неафіцыйна спачатку займаўся кіраваннем будаўніцтва касцёла, хоць Томаш Пайздэрскі, як іншаземны грамадзянін (Германскай імперыі), не меў у Расійскай імперыі права на будаўніцтва падобнага тыпу пабудоў (г. зн. храмаў). Афіцыйна нават нагляд за будаўніцтвам праводзілі іншыя людзі. Так, 30 сакавіка 1906 г. інжынер Зыгмунт (Жыгімонт) Свянціцкі паведаміў у мінскае губернскае праўленне, што ён будзе ўзначальваць усе працы па будаўніцтве новага касцёла ў Мінску замест Барановіча. А ўлетку 1907 Свянціцкага на гэтай пасадзе замяніў варшаўскі гарадскі архітэктар Генрых Гай (1875—1936).

Каб вытрымаць адзінства стылю і характар пабудовы, Пайздэрскі сам падбіраў узоры ўсіх дэталей, уключаючы нават клямкі і завесы на дзверы. Вайніловіч патрабаваў, каб усё, што было магчыма, рабілася мясцовымі сіламі, каб даць мясцовым людзям заробак і зацікавіць самой святыняй. А калі Томаш Пайздэрскі (1864—1908) памёр у час будаўніцтва касцёла, то справу ўжо рэальна давяршаў да самога канца будаўніцтва польскі архітэктар Генрых Гай з Варшавы і яго мінская фірма «Гай-Свянціцкі & Co».

Дзень асвячэння будаўніцтва касцёла (1906)

Падмурак касцёла (краевугольны камень) быў асвечаны 25 верасня 1906 г. ксяндзом-пралатам Казімірам Міхалкевічам (1865—1940), пробашчам касцёла Святой Тройцы на Залатой Горцы, пазнейшым адміністратарам віленскай дыяцэзіі, у прысутнасці вялікай колькасці вернікаў. Імша праходзіла пад спецыяльным навесам, падчас якой тагачасны мінскі губернатар (1906—1912) Якаў Ягоравіч Эрдэлі разам з усімі вернікамі ўстаў на калені, а пасля падпісаў акт урачыстай закладкі касцёла.

Працэс будаўніцтва і аздаблення

Будаўніцтва ішло даволi хутка. Сучаснікі адзначалі, што муры касцёла раслі як на дражджах, і былі здзіўлены надзвычай высокай якасцю будаўнічых работ. Вялікія праблемы былі толькі з фасоннай і абліцовачнай цэглай, якую прыйшлося ўпакаванай завозіць з польскай Чанстаховы, а дахоўку — з польскага Улоцлаўка. Восенню 1908 г. касцёл быў завершаны — накрыты дахоўкай, і адначасова былі разабраны будаўнічыя рыштаванні, пачалося аздабленне касцёла.

Для захавання адзінства стылю ўсе каменячосныя і разьбярскія работы ўнутры касцёла (алтары, амбоны, балюстрады, падлога, бронзавыя дэталі і г. д.) былі даручаны здольнаму майстру Зыгмунту Ота з Варшавы. Для калон і алтароў быў прывезены ружовы пясчанік і мармур з Польшчы. Храм упрыгожылі тры алтары работы Зыгмунта Ота.

Амбоны, балюстрады і падлогу ахвяравала асабіста жонка Вайніловіча Алімпія са шляхецкага роду Узлоўскіх герба «Тапор». Гэты герб разам са шляхецкім гербам Вайніловічаў «Сыракомля» часта сустракаецца ў арнаментах касцёла. Так, плоскую нішу над галоўным парталам упрыгожыў шляхецкі герб роду Вайніловічаў «Сыракомля». Па жаданні Вайніловічаў у франтоне ўнутранай галерэі над уваходам была размешчана белая каменная пліта з выявамі Эдварда і Алімпіі Вайніловічаў і з надпісам на латыні ў памяць аб іх памерлых дзецях, імёнамі апекуноў якіх была названа святыня: «А. М. D. G. Templum hoc piae memoriae liberorum suorum Simeonis MDСCCLXXXV † MDCCCXCVII ET Helenae MDCCCLXXXIV † MCMIII c. Olimpia Uzłowska coniuge procreatorum dedicat vovetque Eduardus Woyniłłowicz A. D. MCMVII» (г. зн. «Вялікай славе Божай гэтую святыню святой памяці сваіх дзяцей Сымона (1885 † 1897) і Алены (1884 † 1903) прысвячаюць і ахвяруюць бацькі — Алімпія Узлоўская і Эдвард Вайніловіч. Год Гасподзень 1907»). Гэта каменная пліта да нашых дзён не захавалася.

Эдвард Вайніловіч асігнаваў каля 300 тысяч рублёў на будаўніцтва, не прымаючы ніякіх іншых фінансавых ахвяраванняў на будаўніцтва касцёла ад іншых людзей. Ён хацеў бачыць касцёл як уласную ахвяру-напамін па сваіх дзецях. Пасля сканчэння будаўніцтва ён толькі аддаў у распараджэнне камітэта будаўніцтва 1000 рублёў, якія ахвяраваў сябар Вайніловіча Аляксандр Болтуць (землеўладальнiк Барысаўскага павета) на выраб званоў, і 200 рублёў, якія ахвяравала пані Шантыр на арганы. На аздабленне касцёла выдаткавалі грошы яшчэ Вільгеміна Пілсудская (1500 рублёў), якія перадаў ксёндз-дэкан Адам-Напалеон Ака, і граф Ежы Чапскі (1000 рублёў).

4 мая 1908 г. у драўляным доме-плябаніі была афіцыйна адкрыта бібліятэка імя Адама Міцкевіча, якая належала Польскаму таварыства «Асвета» у Мінску. У 1915 г. Ядвіга Кастравіцкая перадала бібліятэцы шмат кніг з маёнтка Савічы.

У 1909 г. на касцельную вежу былі паднятыя тры званы: «Міхал» (972 кг, названы ў гонар патрона Магілёўскага архібіскупства Святога Міхаіла), «Эдвард» (527 кг, названы ў гонар Эдварда Вайніловіча) і «Сымон» (311 кг, названы ў гонар Сымона Вайніловіча). Вежа-званіца касцёла Святога Сымона і Святой Алены стала самым высокім збудаваннем тагачаснага Мінска, а сам касцёл стаў самым вялікімі храмам у горадзе. Усю тэрыторыю новага касцёла абнеслі прыгожай жалезнай агароджай на каменным падмурку, што мела дзве парадныя каваныя брамы — з боку вуліцы Захар'еўскай.

Адначасова з будаўніцтвам храма вяліся перамовы з уладамі па зацвярджэнні новай Мінскай парафіі. 30 лістапада 1909 г. на пасяджэнні камітэта па будаўніцтве касцёла была абрана камісія ў складзе ксяндза дэкана М. Сеўрука, ксяндза М. Маеўскага, а таксама Вітальда Лопата і Зыгмунта Венцлавовіча, якая павінна была вызначыць межы новай парафіі, і на падставе яе прапаноў 20 верасня 1910 г. новапрызначаны магілёўскі каталіцкі архібіскуп (1910—1914) Вінцэнт Ключынскі (1847—1917) зацвердзіў новую Мінскую парафію, а пробашчам быў прызначаны ксёндз Вітальд Тамашэўскі, былы ігуменскі дэкан. Пачалася падрыхтоўка, каб можна было адпраўляць набажэнствы.

Эдвард Вайніловіч таксама прыняў для касцёла ахвяраваны сям'ёй Скірмунтаў з маёнтка Парэчча (у Пінскім павеце) старажытны абраз Божай Маці з адпаведнай эпітафіяй. Ён таксама атрымаў дазвол, каб у новы касцёл была перанесена цудоўная скульптура распяцця Хрыста на крыжы, выразаная з дрэва, што чымсьці нагадвала творчасць Віта Ствоша і магла быць яго работы. Скульптура паходзіла са слуцкага Фарнага касцёла, які быў уфундаваны яшчэ Жыгімонтам Кейстутавічам (пам. 1440), і была размешчана на галоўным алтары касцёла.

Архітэктанічнае рашэнне

У архітэктуры храма выявіўся складаны інтэлектуальна-творчы пошук новай, яшчэ не раскрытай прыгажосці дойлідства сярэднявечнага раманскага перыяду.

Чырвоны касцёл уяўляе сабой базіліку арыгінальнай кампазіцыі з магутным трансептам. Трохнефавая базіліка набыла смелую арыгінальную асіметрычную, складана дынамічную аб'ёмна-прасторавую кампазіцыю са змешчанай з восі фасада 50-метровай ладнай вежай-званіцай і 2 меншымі сіметрычнымі вежамі па баках магутнай паўкруглай апсіды: ад традыцыйнага тыпу трохнефавай базілікі храм адрозніваецца тым, што дзве шатровыя малыя вежы касцёла пастаўлены не на галоўным фасадзе, а па баках алтарнай часткі; незвычайны ж асіметрычны выгляд храму надаецца высокай вежай-званіцай. Храм стварае ўражанне манументальнасці і гарманічнасці, адзінай узнёслай магутнай, суровай і аскетычнай масы. Першапачаткова касцёл быў трохапсідным. Паўцыркульнымі апсідамі заканчваліся і цэнтральны неф, і сакрыстаi напрыканцы бакавых нефаў. Цэнтральны неф і крылы трасепта накрыты перакрыжаванымі двухсхільнымі дахамі. Паміж прэзбітэрыем і сакрыстыямі пачынаюцца дзве пяціярусныя вежы пад высокімі шатровымі дахамі. Вертыкальнай дамінантай кампазіцыі з'яўляецца высотная чатырохгранная чатырохярусная вежа пад высокім двухсхільным шатром, якая ўзвышаецца з паўночнага боку галоўнага фасада. Яе вертыкаль ураўнаважвае гарызантальна выцягнутая галерэя-аркада. Высокія шчыты фасадаў аздоблены аркатурнымі паясамі і фрызамі, спрошчанымі карнізамі, прарэзаны цыркульнымі рознавялікімі аконнымі праёмамі. У цэнтры галоўнага фасада над галоўным уваходам і над уваходамі ў крылах трансепта — вялікія вокны-ружы. Насычанае каларыстычнае вырашэнне ствараецца спалучэннем чырвонага колеру цагляных сцен і чырвонай дахоўкай. Над галоўным парталам касцёла размешчаны герб Вайніловічаў. У інтэр'еры храма — аконныя каляровыя вітражы, выкананыя па малюнках мастака Францішка Бруздовіча.

Разам з балконамі і хорамі ў касцёле магло размясціцца да 1500 чалавек. Вышыня залы для набажэнстваў складае 14,83 м, вежы-званіцы — 50 м, дзвюх малых веж — 36 м. Шырыня галоўнага фасада складае 45 м. Пад касцёлам для трываласці быў размешчаны моцны падмурак глыбінёй 4,8 м.

Пачатак службы ў касцёле (1910)

Пабудова і асвячэнне ў Мінску касцёла Святога Сымона і Святой Алены, безумоўна, стала важнай падзеяй у жыцці каталікоў Мінскай губерні і Беларусі. Падобных поспехаў у гісторыі каталіцкага касцёла на беларускіх землях у пачатку XX ст. у Расійскай імперыі было небагата.

21 лістапада 1910 г. на галасы званоў «Міхала», «Эдварда» і «Сымона» сышоўся натоўп гараджан, каб прысутнічаць на асвячэнні храма, які стаў самым вялікім у горадзе і хутка атрымаў неафіцыйную назву «Чырвоны касцёл» з-за колеру дахоўкі і цэглы, з якой быў пабудаваны.

Эдвард Вайніловіч адзначыў у сваіх успамінах, што яму на ўсё жыццё запомніліся тыя хвіліны, калі, акрамя яго самога, яго сям'і і святароў, якія пачыналі правіць урачыстае набажэнства, у касцёле нікога не было, і, калі пад гукі рэха песні «Цябе, Божа, праслаўляем» адчыніліся дзверы храма, тлум людзей паволі заходзіў у касцёл, паўтараючы ўслед за святарамі словы малітвы. Вайніловіч у мемуарах занатаваў свае думкі: «немажліва, каб столькі малітваў, якія ўзносіліся да Усявышняга, не былі Iм пачуты». У гэты дзень Эдвард Вайніловіч і яго жонка Алімпія былі задаволены і рады, што ім усё ўдалося, як яны задумалі. Пабудаваны імі касцёл нават атрымаў тых святых заступнікаў-патронаў, якіх Вайніловічы пачаткова пажадалі, — Святога Сымона і Святой Алены.

Ва ўрачыстым асвячэнні новага храма, якое выканаў ксёндз-дэкан Вітальд Чачот, прынялі ўдзел амаль усе мінскія каталіцкія святары, шмат паважаных гараджан. Прысутнічалі блізкія і далёкія сваякі Эдварда Вайніловіча са сваімі сем'ямі (Марыя Бельская з сям'ёй, Міхаліна Горват, Ядвіга Кастравіцкая, Магільніцкія, Ваньковічы, Даманскія), а таксама сябры (Скірмунты, Залескія і інш.). На ўрачыстасці прысутнічаў нават мінскі губернатар (1906—1912) Якаў Ягоравіч Эрдэлі. Гэты дзень ператварыўся ў сапраўднае свята ў горадзе.

Ксёндз Вітальд Чачот быў калегам Вайніловіча па Дзяржаўным Савеце Расійскай імперыі, а таксама ў свой час пробашчам касцёла Святой Кацярыны ў Санкт-Пецярбургу, страціўшы месца кіраўніка парафіі за патрыятычныя выказванні пасля смерці Карнэлія Уейскага, вядомага каталіцкага публіцыста. Праз некаторы час Чачот стаў пробашчам Мiнскага кафедральнага касцёла.

Мастацкае афармленне касцёла працягвалася і пасля яго афіцыйнага адкрыцця. Аднак на тое, каб цалкам скончыць усе работы па аздабленні храма, не хапала сродкаў. На гэта неаднаразова звярталі ўвагу члены камітэта па будаўніцтве. Не быў пабудаваны мураваны будынак плябаніі, запланаваны паводле праекта Томаша Пайздэрскага, што павінен быў злучацца з касцёлам спецыяльнай мураванай галерэяй. Гэта адзначалася ў спецыяльнай запісцы камітэта ад 5 лістапада 1911 г., дзе згадвалася пра неабходнасць будаўніцтва плябаніі. У самім касцёле неабходна было скончыць будаўніцтва алтароў, зрабіць падлогу, усталяваць арганы і г.д.

Фундатары касцёла Вайніловічы, якія спачатку жадалі ахвяраваць грошы толькі на будаўніцтва муроў і даху храма, дадаткова ўсклалі на сябе аплату ўсталявання трох алтароў, амбона і градуала (бар'ера, які аддзяляе прэзбітэрый). Адначасова, каб адпаведна дэкараваць касцёл унутры (роспісы сцен і вітражы), Эдвард Вайніловіч падпісаў пагадненне з вядомым кракаўскім мастаком Францішкам Бруздовічам, які на падставе зацверджаных Вайніловічам эцюдаў, заснаваных на мясцовых матывах, пачаў выконваць паліхромныя работы, перарваныя толькі пачаткам Першай сусветнай вайны. Малявальныя работы былі выкананы Бруздовічам толькі напалову, бо мастак, як іншаземны грамадзянін, падчас вайны быў інтэрніраваны ў Харкаў. Справу упрыгожвання касцёла ў тыя часы ўзяў у свае рукі ксёндз Люцыян Жаландкоўскі (Жалудкоўскі) і вернікі. Атрымалася, што, замест запланаваных 300 тысяч, сям'я Вайніловічаў выдаткавала цалкам на будаўніцтва і аздабленне храма ў канечным выніку 360 тысяч расійскіх рублёў.

Каля касцёла, збоку ад невялікай каплічкі, Вайніловіч размясціў выкананую на заводзе «Браты Лапеньскія» (Варшава) бронзавую копію Божай Маці, аналагічную той, якая стаяла на фамільных могілках на кургане ў яго родавым маёнтку Савічы і якая стала прадметам асаблівага шанавання вернікамі.

У 1916 г. у комплексе з касцёлам быў пабудаваны цагляны двухпавярховы дом, які ўзвялі ў заходняй частцы касцельнага пляца і які адным са сваіх фасадаў выходзіў на Трубны завулак. Паводле праекта гэта павінен быў быць дом арганіста, але ў пабудаваным стаў жыць пробашч касцёла. Цагляная плябанія (дом для ксяндза-пробашча) не была пабудавана і, зразумела, не злучалася з касцельнай галерэяй, як гэта прадугледжваў праект Пайздэрскага. На месцы, адведзеным праектам пад плябанію, стаяў жылы драўляны будынак, які быў пабудаваны яшчэ ў 1870 г. як жылы дом і выкарыстоўваўся да 1916 г. як плябанія. Пасля перасялення пробашча ў дом арганіста ў 1916 г., у драўляным доме (на месцы планаванай мураванай плябаніі) пачалі жыць дапаможныя ксяндзы Чырвонага касцёла. Сам драўляны дом-плябанія стаяў на сваім месцы і быў разабраны толькі пасля Другой сусветнай ва

Пералічаны ў наступных катэгорыях:
Дадаць каментар
Парады і падказкі
Таня
9 Лістапада 2014
Попали на воскресную службу рано утром ( часов в 8.30)! Так здорово! Он внутри такой умиротворяющий! А снаружи очень красивый! С витражами! Жаль, пасмурно было. В солнечный день он наверно вообще!!!
Inessa Pavlenko
3 Сентября 2016
Очень красивый костёл. Снаружи и внутри. Обязателен к посещению в Минске:)
scorn for porn
8 Августа 2015
Обожаю костёл. Сюда можно сдавать гуманитарную помощь: одежду, мягкие игрушки, книги
Igor Kachura
2 Марта 2017
Мне понравилась демократичная атмосфера, костелы в этом плане отличаются в лучшую сторону от православных церквей.
Micтэр Шшш
16 Лістапада 2012
Помнік архітэктуры неаготыкі з элементамі мадэрна. Пабудаваны у 1905-1910 гадах на сучаснай плошчы Незалежнасці. Фундатарамі касцёла сталі Эдвард Вайніловіч і яго жонка Алімпія з роду Вузлоўскіх.
Natallia
28 Чэрвень 2014
Любимый костел! Очень красивый! Одна из лучших достопримечательностей Минска!
7.4/10
Nadya Popova, vasily.malygin і 5,508 больш людзей тут ужо
Карта
вуліца Савецкая 15, Мінск, Беларусь Пракласці маршрут
Ср 3:00 PM–8:00 PM
Чтв 4:00 PM–9:00 PM
Птн Noon–8:00 PM
Sat 10:00 AM–10:00 PM
Вск 8:00 AM–10:00 PM
Пнд 1:00 PM–2:00 PM

Касцёл Святога Сымона і Святой Алены на Foursquare

Касцёл Святога Сымона і Святой Алены на Facebook

President Hotel

пачынаючы $132

Europe Hotel

пачынаючы $162

Buta Hotel

пачынаючы $0

Victoria Hotel Monastyrski Minsk

пачынаючы $75

Monastyrski Hotel

пачынаючы $102

Garni Hotel

пачынаючы $66

Рэкамендаваны славутасці бліжэйшых

Глядзіце ўсе Глядзіце ўсе
Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Плошча Незалежнасці, Мінск

Плошча Незалежнасці — цэнтральная і найбуйнейшая плошча Мінска. Разм

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Пішчалаўскі замак

Пішчалаўскі замак — адзін з нямногіх гістарычных будынкаў, якія захав

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Девочка с зонтом

Девочка с зонтом — скульптурная композиция в Минске в память

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Стадыён «Дынама», Мінск

Дынама — стадыён у Мінску, галоўная спартыўная арэна краіны, хатня

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Мінскі Архікафедральны касцёл Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі

Мiнскi Архiкафедральны касцёл Iмя Найсвяцейшай Дзевы Марыi-

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь

Нацыяна́льны маста́цкі музе́й Рэспу́блікі Белару́сь — на

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Плошча Свабоды, Мінск

REDIRECT Плошча Свабоды (Мінск)

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Октябрьская площадь

Октябрьская площадь з'яўляецца турыстычнай славутасцю, ад

Падобныя турыстычныя славутасці

Глядзіце ўсе Глядзіце ўсе
Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Bahá'í House of Worship

A Bahá'í House of Worship, sometimes referred to by its Arabic name o

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Eternal Spring Shrine

Eternal Spring Shrine (also Changchun Shrine, Chanchun Shrine;

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Veitsch Mount of Olives Pilgrims Cross

Veitsch Mount of Olives Pilgrims Cross, (Deutsch. Pilgerkreuz am

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Ssangchungsa

Ssangchungsa is a shrine in Doyang (known also as Nokdong by many) on

Дадаць у абранае
Я быў тут
Наведалі
Статуя Свабоды

Статуя Свабоды (English. Statue of Liberty, дакладная на

Паглядзець усе падобныя месцы